Burn-out als voorbode van een nieuwe manier van samenleven
Burn-out is overal. Elke week hoor ik wel een verhaal op de radio of lees ik een nieuwe onthutsende statistiek in de krant. De analyses vliegen mij om de oren: teveel werk, te weinig rust, te veel afleiding door nieuwe technologie, te weinig veerkracht van de jongere generaties, te weinig zelfdiscipline, geen geloof in de toekomst. Burn-out is ook niet meer enkel te kaderen binnen werk, getuige de burn-outs bij studenten, bij thuisblijvende papa’s en mama’s en burn-outs bij werkzoekenden. Als therapeut zie ik het ook in mijn praktijk: jong, oud, succesvol of aan de onderkant, met of zonder baan, gezond of ziek, rijk of arm. Burn-out is ‘the great equalizer’ lijkt het wel, niemand ontsnapt er aan.
Ik ben er inmiddels van overtuigd dat burn-out geen ziekte is. Het is een teken aan de wand, een voorbode. Een oud wereldbeeld is aan het afbrokkelen, en tegelijkertijd groeit een nieuwe manier van samen leven.
Het oude wereldbeeld dat aan het afsterven is, is een wereldbeeld waarin onze diepste waarde als mens voorwaardelijk is gemaakt. Het is een samenleving waarin waarde, liefde en insluiting verdiend moet worden. Aan ons allen is de verschrikkelijk giftige leugen verteld dat we ons moeten bewijzen: vanaf de schoolbanken, de universiteit en doorheen onze hele volwassen carrière. Daarnaast ook nog op social media, waarin we deze bewijsdrang zijn gaan toepassen op onze sociale kring, de reizen die we maken tot aan de maaltijden die we eten.
Alles is ons leven een statement geworden, een onbewust kloppend verlangen om erbij te horen, om gewaardeerd te worden, om geliefd te zijn. Sinds we van jongs af aan zijn gemarineerd in deze cultuur van conditionering, merken we dat niet meer op. En toch heeft in de meesten van ons een diepgeworteld geloof wortel geschoten: “Ik ben alleen iets waard als of zolang ik…” Het is deze dwang om voortdurend onze waarde te bewijzen die ons collectief ziek maakt.
In deze cultuur blijft ons constante verlangen naar waardering onvervuld. Het is een vicieuze cirkel. Hoe meer voorwaardelijk we de liefde en de waardering bedrijven, hoe meer we proberen een bepaalde manier te zijn of bepaalde dingen te doen om het te verkrijgen. Maar voorwaardelijke liefde is van nature vergankelijk. Dus de cyclus van het streven begint opnieuw. Geen wonder dat we doorbranden. Geen wonder dat zoveel mensen naar hun pensioen verlangen – een tijd waarin we ons eindelijk niet meer hoeven te bewijzen.
Op maatschappelijk niveau voedt ons ingewortelde geloof dat onze waarde afhankelijk is van wat we doen of hebben, een cultuur van felle concurrentie waarin mensen hun waarde tegen elkaar afwegen, waarin we ons een weg naar de top van de berg willen banen in de ijdele hoop om alsnog waarde en liefde te ontvangen. Maar als we er eenmaal zijn, voelen we de leegte ervan. Het is de ondertoon die de midlifecrisis typeert.
Op het diepste niveau echter, creëert deze conditionering van onze waarde een wereld waarin mensen een constante innerlijke stress, angst voor gebrek, angst voor zinloosheid, en twijfel over hun inherente waarde ervaren. Het betekent dat we leven in een constante staat van emotionele dreiging, van limbische angst. We voelen ons chronisch onveilig. Uiteindelijk is het een wereld van afzondering, isolement en diepe eenzaamheid. Geen wonder dat we burned-out zijn.
Ik ben ertoe gekomen de mensen die lijden aan burn-out te zien als de voorhoede, de kampioenen van deze nieuwe wereld. Degenen die bij mij komen met burn-out, uitputting, stress of andere psychische klachten zijn degenen wiens harten en zielen uiteindelijk zeggen: Ik kan en wil niet meer meedoen aan deze ratrace. Ik voel de zinloosheid om me eindeloos te moeten bewijzen in dit hamsterwiel. Ik wil een andere realiteit. En naarmate het aantal mensen dat de zinloosheid ervan ziet toenemen, groeien ook de contouren van de nieuwe wereld die wordt geboren.
Het nieuwe wereldbeeld dat uit de as wil herrijzen is een drastische paradigmaverschuiving: van een onbereikbare externe waarde naar een diepgaand weten van onze inherente, interne waarde. Van de nooit aflatende ratrace om ons te bewijzen tot het berusten in de kennis van het waard zijn en het belang voor onze gemeenschap als ons aangeboren geboorterecht. Het is een wereld waarin mensen niets meer hoeven te doen om gezien, gewaardeerd en opgenomen te worden. Het is een wereld van radicale en onvoorwaardelijke inclusie. Je waarde als mens ligt in het feit dat je een ademend, levend mens bent. Er zijn geen verdere kwalificaties nodig. Geen mens meer achtergelaten.
De generaties die nu volwassen worden, zijn mensen die als geen enkele generatie voor hen begrijpen dat onze wereld super geïntegreerd is. Het is een generatie die zich als geen ander heeft ontwikkeld (taal, reizen, studeren) en die nu kijkt hoe ze betekenisvol kunnen zijn met al die talenten en vaardigheden. Het is een generatie die begrijpt dat alleen het verrijken van jezelf onze menselijke ontwikkeling tegenhoudt. Zelfontplooiing heeft geen betekenis als je jezelf niet kunt toewijden aan een groter doel. Alle mensen in een burn-out die ik heb behandeld werden gelukkiger en kregen hun productiviteit terug toen ze hun talenten aan een groter doel begonnen te wijden. Ze vonden een betekenis, een gevoel van saamhorigheid.
En hierin ligt de essentie van dit nieuwe wereldbeeld: geluk als mens gaat niet alleen over het ontwikkelen van zichzelf, over de eigen mogelijkheden. Het ultieme geluk ligt in de mogelijkheid om jezelf – je talenten en gaven – aan een groter doel te geven. Dat is waar het om gaat. Burgers van deze nieuwe wereld weten en voelen dat ons diepste geluk in het leven ligt in het betekenisvol zijn voor anderen. Met andere woorden, ik geef mezelf aan de wereld, en de wereld geeft me een diep gevoel van saamhorigheid terug. De ultieme win-win.
Mensen die toegeven aan hun burn-out zijn echt de eerste burgers van deze nieuwe wereld. Ik heb diep respect voor hen. Zij zijn de mensen die onze wereld zullen veranderen. Ze zijn kampioenen.